HARFLER VE MAHREÇLERİ

‘’Harf’’ sözlükte; taraf, bir şeyin ucu ve kenarı  demektir.⁽¹⁾ Bu kelimenin çoğulu ‘’huruf’’ ve ‘’ahruf’’tur. Tecvid ilminde, bir mahrece dayanarak çıkan sese harf denir.⁽²⁾

Kur’an harflerinin tamamı sessizdir. Bu harfleri seslendiren işaretlere hareke denir. Harekesi bulunan harfe ‘’müteharrik’’, harekesi bulunmayana da ‘’sakin’’ denir.⁽³⁾

Harfler, asli ve fer’i olmak üzere ikiye ayrılır. Asli harfler, 29 hece harfidir ve bunları şöyle sıralayabiliriz:

Fer’i harfler ise beş çeşittir. Fer’i harflerin yazıda gösterilen bir şekli yoktur. İsimleri ve sesleri vardır.

1) Hemze-i  Müsehhele: Kolaylaştırılarak okunan hemze demektir. Yan yana gelen iki hemzeden ikincisini, hemze ile harekesi cinsinden olan elif veya vav arasında ha (ﻫ)’ya benzetmeden okumaktır.⁽⁴⁾  Buna göre, ikinci hemzenin harekesi üstün ise bu ikinci hemze , hemze-elif arası; esre ise hemze-ya arası, ötre ise hemze-vav arasıda bir ses ile okunur. ⁽⁵⁾

2) Elif-i Mümale: İmale olunan elif demektir. Bu elif-ya arasında okunan fer’i bir harftir.

3) Sad-ı Müşemme: İşmam olunan sad demektir. Sad (ص) ile ze (ز) harfinin karışımından doğan bir harftir. Sad’ın mahrecinden eksik bir sad, ze’nin mahrecinden de eksik bir ze çıkarılır ve ikisi birbirine mezcedilir ki bu karışımdan, başka tam bir harf çıkar; işte bu sad-ı müşemmedir.⁽⁶⁾

d) Lam-ı Muğallaza: Kalın okunan lam demektir. Bu Türkçede ‘’hala, lala’’ gibi kelimelerdeki kalın sesle okunan ‘’L’’ harfi gibidir.⁽⁷⁾

e) Nun-i Muhfat: Gizlenen nun demektir. Zatı gidip ğunnesi kalan nun şeklinde tanımlanır.⁽⁸⁾

Mahrec, sözlükte çıkış yeri anlamında kullanılır ve çoğulu ‘’meharic’’tir. Tecvid ıstılahında, harfin çıktığı yere ‘’mahreç’’ denir.

Kısa bir tasnife göre harflerin mahreci beş çeşittir:

•  Cevf - Boğaz ve ağız boşluğu: Boğazın göğse bitiştiği yerden dudaklara kadarki bu bölgeden med (uzatma) harfleri olan ا  و  ى harfleri çıkar.
•  Halk - Boğaz: Boğazın göğse bitiştiği yerden dil köküne kadar olan bölge boğaz mahrecidir. Boğazda üç farklı mahreç vadır ve buradan toplam altı harf çıkar.

1. Boğazın başı: Boğazın ağza en yakın bölgesinden (خ) ve (غ) harfleri çıkar.

2. Boğaz ortası: Boğazın ortasından (ح) ve (ع) harfleri çıkar.

3. Boğazın altı – sonu: Boğazın göğse bitişen son noktasından hemze ( اء) ve (ھـ) harfleri çıkar.

• Lisân - Dil: Dil kökünden itibaren ön dişleri de içine alan mahreç bölgesidir. Dil mahrecinden on sekiz harf çıkar. Bu nedenle en geniş mahreç bölgesidir. Kendi içinde on kısma ayrılır. Dil kükünden ön dişlere doğru bu mahreçten sırasıyla şu harfler çıkar: ث ذ ظ ص س ز ت د ط ر ن ل ض ى ش ج ك ق
• Şefeteyn - Dudaklar: İki dukak anlamındaki bu mahreçten و م ب ف harfleri çıkar.
• Hayşûm - Geniz kovuğu: Bu mahreçten sakin nun ve mim harflerinin ğunne sesi çıkar. Nun-u muhfatın (ihfa olunan nûn) da buradan çıktığı söylenmiştir. Bu mahrece ğunne mahreci de denir. “Ğunne, geniz kovuğundan çıkan hafif sakin nundur.”⁽⁹⁾

 HARFLERİN MAHREÇLERİ

 

(10)

 

Harflerin mahreçlerini izlemek için tıklayınız.

 

---

 

⁽¹⁾ Cevheri, İsmail b. Hammad, es-Sıhah, IV, 1342; İbn Manzur, Lisanü’l-Arab, IX, 41-46; Asım Efendi, Kamus Tercemesi, III, 544.

⁽²⁾ Çetin. Abdurrahman, Kur’an Okuma Esasları, Emin Yayınları, s. 89.

⁽³⁾ M. Ali Sarı, Kur’an-ı Kerim’i Güzel Okuma Tekniği ve Kuralları, s.49.

⁽⁴⁾ Hamza Hüdayi, Tecvid-i Edaiyye, s.33.

⁽⁵⁾ Çetin. Abdurrahman, Kur’an Okuma Esasları, Emin Yayınları, s. 92.

⁽⁶⁾ Hamza Hüdayi, Tecvid-i Edaiyye, s.33.

⁽⁷⁾ Çetin. Abdurrahman, Kur’an Okuma Esasları, Emin Yayınları, s. 95.

⁽⁸⁾ Hamza Hüdayi, Tecvid-i Edaiyye, s.33.

⁽⁹⁾ Prof. Dr. Adullah Emin ve Doç. Dr. Kerim Buladı hocaların hazırladıkları Kur’an Okuma ve Tecvid I adlı ders kitabından yararlanılmıştır.

⁽¹⁰⁾ Küçükaslan. Eyüp, <https://eyyupkucukaslan.blogspot.com/2015/04/tecvid-kurallar.html>, (05.02.2019)